Geçiş Üstünlüğü Nedir? Geçiş Üstünlüğü Kuralları Nelerdir?

Trafikteki can ve mal güvenliğini tehlikeye atmamak kaydıyla, görev esnasında bazı araç sürücülerinin trafik kısıtlamalarına ve/veya yasaklarına uymak zorunda olmaması durumu geçiş üstünlüğü olarak tanımlanır. Geçiş üstünlüğü olan araçlar kavşaklarda da bu hakka sahiptir. Hangi araçların trafikte geçiş üstünlüğü olduğu Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından, araçların görevlerinin aciliyetleri doğrultusunda belirlenir. Trafikte geçiş üstünlüğü sıralaması ve geçiş üstünlüğü kuralları ile daha güvenli ve verimli bir trafik akışı sağlanması amaçlanır. 

Geçiş üstünlüğü ile geçiş hakkı birbiri ile karıştırılmamalıdır. Geçiş hakkı, hem yayaların hem de araç kullananların trafikteki diğer yaya ve araçlar karşısında yolu öncelikli olarak kullanabilmesidir. Geçiş üstünlüğü ise sadece kanunda belirtilen araçların, kanunda belirtilen durumlarda yararlanabileceği ve trafik kurallarına uymak zorunda olmadıklarını belirten bir kuraldır.

Geçiş Üstünlüğü Nedir?

Geçiş üstünlüğü; Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen statülerdeki görev araçlarının, trafikte can ve/veya mal kaybına yol açmayacak şekilde trafik yasaklarına ya da kısıtlamalarına uymak zorunda olmamasıdır. 

Geçiş üstünlüğü kanunda birden fazla araca tanınmıştır. Aynı hakka sahip farklı görev araçları bulunduğu için geçiş üstünlüğü sıralamasının bilinmesi hem bu araçların sürücüleri hem de trafikte seyreden diğer sürücüler için güvenliğin sürdürülebilmesi bakımından önemlidir. 

Geçiş Üstünlüğü Sıralaması Nasıl Olur?

Geçiş üstünlüğüne sahip olan araçlar arasındaki geçiş üstünlüğü sıralaması şu şekildedir:

● Yaralıları ve durumu acil hastaları taşıyan ambulans, özel amaçlı taşıt ve cankurtaran araçları

● Organ ve doku nakli ile görevli araçlar

● İtfaiye araçları ile orman yangınlarına müdahale eden araçlar

● Emniyeti korumak için olay yerine giden ya da hükümlü ve/veya sanığı takip eden zabıta araçları

● Olay veya kaza yerine giden, trafik suçu işlediği için kaçan aracı takip eden veya trafik güvenliğini koruyan görevlilerin araçları

● Yol bakımı ve yapımında görev alan kurumların araçları ve acil müdahale araçları

● Acil durum ve afet meydana gelmesi hâlinde hizmet veren araçlar

● Korunan kişilerin bulunduğu araçlarla, bu araçlara eşlik eden koruma araçları

Geçiş üstünlüğü hakkının kullanılabilmesi için yukarıda sayılan tüm araçların görev amacıyla trafikte bulunuyor olması gerekmektedir. Acil müdahalede bulunulmadığı zamanlarda, belirtilen statülere dâhil olan araçlar trafik kurallarına uymak zorundadır. Görev esnasında geçiş üstünlüğünü kullanan araçların bu haklarını kullandıklarını sesli ve ışıklı uyarı işaretleri ile göstermeleri gerekir. Geçiş üstünlüğünün kullanılmak istendiğini beyan eden bu uyarı işaretleri sayesinde trafikteki diğer araçlar, trafik akışı ve yol durumu doğrultusunda ilgili araçlara, trafik güvenliğini tehlikeye atmayacak şekilde yol vermelidirler.

Kontrolsüz Kavşakta Geçiş Üstünlüğü Kime Aittir?

Birleşen tüm yolların aynı niteliğe sahip olduğu, trafik işareti ve levhaların bulunmadığı kontrolsüz kavşakta geçiş üstünlüğü tanımlaması teknik olarak doğru değildir. Kontrolsüz kavşaklarda geçiş üstünlüğü şeklinde ifade edilen kavram temelde geçiş hakkıdır. Trafik işareti ve levhası bulunmayan kavşaklarda kimlerin geçiş önceliğine sahip olduğu sıklıkla karıştırılır, bu durum trafik kazalarının meydana gelme riskini artırır.

Kontrolsüz kavşakta geçiş üstünlüğü çeşitli kurallar doğrultusunda belirlenmektedir. Bu kurallar şu şekilde özetlenebilir:

● Motorsuz taşıtlar, motorlu araçlara geçiş önceliği tanımalıdır.

● Kontrolsüz kavşakta sağdaki araçlara ilk geçiş hakkı verilmelidir.  

● Kontrolsüz kavşakta karşılaşılması hâlinde dönüş yapacak araçların düz gidecek araçlara yol vermesi gerekir. 

● Dönüş yönünden bağımsız olarak traktör, kamyon ve iş makinesi gibi araçlar, diğer motorlu araçlara öncelik vermelidir. 

● İkincil yani tali yoldan gelen araçlar, ana yolda seyir hâlinde olan araçlara ilk geçiş hakkını tanımalıdır.

Geçiş Üstünlüğü Hangi Durumlarda Kullanılır?

Trafik kurallarına uymama hakkını ifade eden geçiş üstünlüğü, geçiş önceliğinden farklıdır. Bu üstünlüğün kullanılabilmesi için belirtilen araçların görevde olması gerekir. 

Geçiş üstünlüğü hakkını kullanacak olan araçların bu haklarını kullandıkları takdirde hem sesli hem de ışıklı uyarı işaretlerini çalıştırmaları gerekir. Bu işaretlerin kullanımı sırasında minimum 150 metreden fark edilebilmeleri şartı aranır. Işıklı uyarı sistemlerinin aralıklı yanıp sönmesi ya da dönerli olması ve araçların tepesine takılması gerekir. Görev aracının türü doğrultusunda ışık rengi değişir: Mavi – kırmızı (ambulans, organ nakil araçları, genel kolluk araçları), kırmızı (afet ve acil durum hizmetleri araçları), mavi (tutuklu sevk araçları), sarı (yol yapım ve doğalgaz acil müdahale araçları) en sık kullanılan ışık renkleridir.

Geçiş üstünlüğü sıralaması dâhilinde hasta taşıyan özel araçlarında geçiş üstünlüğü hakkından yararlanması mümkündür. Bu araçlarda özel ışıklı uyarı sistemi bulunmadığı için dörtlü ikaz ışıklarının ve sesli uyarı sisteminin eş zamanlı devreye sokulması gerekir. 

Geçiş üstünlüğü hakkı görev sırasında trafiğin yoğun olduğu kara yollarında, iklim şartları nedeniyle seyrin zor olması hâlinde ve şehirler arası yollarda kullanılabilir. 

Geçiş Üstünlüğü Hangi Durumlarda Kullanılmaz?

Geçiş üstünlüğü hakkının kullanılabilmesi için temel şart, kanunda belirtilen araçların acil durumlara müdahale için trafikte seyretmesidir. Görevde olmayan, diğer bir deyişle acil bir şekilde erişmesi gereken lokasyon bulunmayan araçlar geçiş üstünlüğünü kullanıp trafik kurallarını yok sayamaz.